Yeni e edebiyat dergisi, S.24 s.30,31
“Ruhlar” takımyıldızına! Başka nereye demir atabilir ki sürgün ruhu? Üçe üç bir odada, efsanelerin kırmızı ipliğini sökerdi. Ahşap basamakla çıkılan, çift kişilik, yüksek yatak ve en önemlisi, sıcak kuma sürekli gömülü bakır cezvede pişen kahveleri koyduğu o yuvarlak masa. Etrafında ıssız hayatını sürdürdüğü o masa. Sürgün ama lanetlenmemiş bir ruh. Başkaları gibi lanetli değildi; öyle sanıyordum; dertlerini, umutlarını, endişelerini o masaya yığmak için onu ziyaret edenler lanetliydi. Küçük Asyalı olduğu her halinden belli Filareti Hanım, dantel yakası ve manşetleriyle karalara bürünmüş, başının üzerinde toplanmış saçları, pudrayla pespembe olmuş yanakları ve kalın kalemle çizilmiş yaydan kaşlarıyla bir medyumu andırıyordu ama değildi. Çıkmazlarla dolu ömrü onu falcı yapmıştı.
1922 yılında Kıbrıs’a geldiklerinde geçmişleri çoktan maceralarla dolmuştu. Annesi, dul Marigo Hanım öğretmendi. İçi dışı bir kadındı. Kızı Filareti ise savaşta kaybettiği verem hastası nişanlısının karanlık sırrını taşıyordu. “Yüzükler kaybolsa da parmaklar kalır” derdi annesi. Okumuş kızının zengin evlerinde, fabrikalarda çalışmasını istemeyen gururlu bir anne. Dikişe başlamıştı; davet edildiği zengin evlere gittiği günlerde ev sahipleri hem para hem de yemek verirlerdi ona. Ana kız hamarattılar; unutulmaz geceler için biri elbiseler diker, diğeri de boncuk ve inciler işlerdi. Cazibeli hikâyelerin, masalların ve döneme ait toplumsal ve politik olaylar hakkında düzeyli sohbetlerin eşlik ettiği arkadaşlıkları her yerde aranır olmuştu. Annenin ölümüne kadar bu iki hoşsohbet kadın hayatın çarkını bu şekilde döndürdü. Davetler ve siparişler sürdü ama dostların iyi niyetli çabalarına rağmen çalışma saatleri, şişmanca ve mükemmeliyetçi olan kızın ilerlemiş yaşı için çok fazlaydı. Henüz mülteci olarak geldiklerinde bile koca kızdı. Bu nedenle bir akraba evinin arka avlusunda, hayra verilen küçük bir odaya yerleşti. Artık tüm kız arkadaşları ve tanıdıkları, Filareti’nin önce gözlerinde sonra fincanlarında gördüğü sırları öğrenmek için, falın dostluğu uğruna bu odaya gidip gelmeye başladı. Gelecekteki adımlarını, fincanda “okuması” için akın akın gelen yabancıların bile büyücüsü olup çıkmıştı artık. Bu güzelim kadın, insanların ruhlarının en derin yerlerindeki DNA’ları bile görüyordu. Kentte meşhur olmuştu, artık profesyoneldi, onunla birlikte geçirilen zaman ders gibiydi. Ali Paşa’yla Frosini Hanım, Persefoni’nin Hades tarafından kaçırılması hikâyesine karışırdı. Hatta yoksul kadınlara verilen yardımdan yararlanmak için Kraliçe Friederike’ye de bir mektup göndermişti ve cevabın olumsuz olmasına rağmen kraliyet mührü ve imzasını taşıyan kâğıdı herkese göstermekten çekinmezdi. Kraliçenin cevabı müşterilerin önünde itibarını yükseltirdi. Peygamber yerine konan bir masalcıya dönüşmüştü.
Anneannem ve annem, Küçük Asya’dan hemşehrileri olan Marigo ve Filareti’yi çok sever ve sık sık evimize davet ederdi. Onların misafir olarak geldiği günler benim için hazine değerindeydi. Nasrettin Hoca fıkralarıyla Andersen masalları, EOKA kahramanlarıyla 1821 direnişçilere ve Yunan tarihine karışırdı. Dertler ahşap kaşıkların eşlik ettiği, Türkçe ve Yunanca şarkılara akardı. Ruhlarının derinliklerini, ellerinde birer sigara ve dudaklarından dökülen Türkçe sözlerle açığa vururlardı. Ne kadar da güzel giyinirlerdi; her zaman ellerinde küçük bir hediye, nakış veya bir tatlıyla gelirlerdi, konuşmaları ise coşkuyla akan pınar gibiydi!
Filareti yalnız kaldıktan sonra da annem onu yemeklere davet etmeyi sürdürdü. Fakat hiçbir zaman kendi falına baktırmadı. Bir seferinde ise ben bilerek onlarla kahve içip de fincanı kapattığımda annem kızdı. Filareti ise keyfini bozmadı. O gittikten sonra “Neden biz de Filareti’den gelecekte başımıza neler geleceğini öğrenmeyelim ki?” diye sorduğumda annem bana olayın sırrını açıkladı. “Evet, neşeli muhabbetiyle istediği her şeyi öğrendikten sonra, hepsini allayıp pullayıp farklı bir biçimde anlatıyor. Anlamadın mı? Herkesin ruh halini inceleyip insanlara duymak istediklerini iade ediyor. İnanma evladım. Ekmeğini umut satarak kazanıyor. O medyum değil”.
Yıllar geçti. Onun eşsiz muhabbetini isteyen ve ödedikleri paranın kıymetini bilen birçok masum ve zeki kadının hayallerini besleyen Filareti öldü. Kahvenin onun yaşamı olduğunu bilen bir sürü kadın bıraktı arkasında. Onun ölümüyle benim hayatım da yoksullaştı.
Bir yaz günü davetli olarak Midilli’deydim. Hoş geldin deyip beni tanımak için arkadaşımın anneannesi, babaannesi, teyzeleri, halaları, kız kuzenleri, tüm sülalesi gelmişti. Ölümlü ve ölümsüz tüm Helenlerin misafirperverliği meşhurdur. Çok acı çekmiş bir adadan gelen, aynı zamanda Küçük Asyalı misafirleri olan benim için büyük bir sevgi gösterisi yapıldı. Kahveler geldi. Koku odayı sardı. Gülmeler, sorular derken fincanlar küçük birer daire çizildikten sonra ters çevrildi. Sonunda da bana yönelik o korkunç soru geldi: “Falımıza bakmayacak mısın?”.
“Ben mi?” diye şaşırdım.
“Olmaz, itiraz etme. Biliyorsundur. Üstelik Küçük Asyalısın”.
Kökenime yöneltilmiş bir başarı mükâfatı. Samimi itirazlarıma rağmen sonunda boyun eğdim.
Hipnotize olmuş gibi ağır hareketlerle fincanı aldım ve fincanı çevirerek ciddiyetle parmak uçlarımda tuttum. Herkesin gözü üzerimdeydi. Ve Pithia konuştu… “Fincanda Afrika’yı görüyorum… Birisi Afrika’yı ziyaret edecek… Apaçık görünüyor. Uzak bir yolculuk var”. Herkesin ağzından güçlü ve uzun süreli bir ‘aaa’ sesi duyuldu. Hayranlıkla bir bana bir de arkadaşımın kuzeni Yanis’e bakıyorlardı.
“Kahve falına bakmayı bilmem diyen sen misin? Yanis Güney Afrika’da yaşayan bir kıza âşık. Nişanlanmak için öbür gün yola çıkıyor!”
Bu şekilde adım masalcıya çıktı ve o gün bugündür ruhları okurum…
Filareti’nin Kahvesi, (2009)
Yunanca aslından çeviri: Lale Alatlı
Φιλαρέτη
Στόν ἀστερισμό «τῶν πνευμάτων», ποῦ ἀλλοῦ ἡ ἐξόριστη ψυχή της νά ἐλλιμενιστεῖ; Ξετύλιγε τήν κόκκινη κλωστή τοῦ μύθου σ’ ἕνα καμαράκι τρία ἐπί τρία. Τό κρεβάτι διπλό, ψηλό μέ ξύλινο σκαλοπάτι καί τό βασικό, ἕνα στρογγυλό τραπέζι γύρω ἀπό τό ὁποῖο ἔζησε τή μοναχική ζωή της, ἀκουμπώντας τούς καφέδες, πού ἔψηνε στό μπακιρένιο μπρίκι, βυθισμένο μονίμως στήν ἄμμο τήν καυτή. Ἐξόριστη ψυχή, ὄχι ὅμως κολασμένη. Οἱ ἄλλοι ἦταν οἱ κολασμένοι, ἔτσι νόμιζα, πού τήν ἐπισκέπτονταν νά τῆς ἀπιθώσουν στό τραπεζάκι της τούς καημούς, τίς ἐλπίδες καί τίς ἀγωνίες τους. Μικρασιάτισσσα, βλέπεις, ἡ δεσποινίς Φιλαρέτη, ντυμένη στά μαῦρα, με δαντελένιους γιακάδες καί μανσέτες καί τά μαλλιά μαζεμένα σέ κότσο στήν κορφή τοῦ κεφαλιοῦ, μάγουλο ρόζ ἀπό τή φροντίδα τῆς πούδρας καί φρύδι καμάρα γραμμένο ἔντονα μέ μαῦρο μολύβι θύμιζε μέντιουμ, ἀλλά μέντιουμ δέν ἦταν. Ἡ ἀδιέξοδη ζωή της τήν ἀνήγαγε σέ καφετζού.
Τό ’22, πού ἦρθαν στήν Κύπρο, ἡ ἱστορία τους ἦταν ἤδη περιπετειώδης. Ἡ μάνα, ἡ κυρά Μαριγώ, ἦταν δασκάλα, χήρα, διάφανος ἄνθρωπος. Ἡ κόρη κουβαλοῦσε τό σκοτεινό μυστικό ἑνός φυματικοῦ ἀρραβωνιαστικοῦ πού ἔχασε στόν πόλεμο. «Κι ἄν τά δακτυλίδια χάθηκαν, τα δάκτυλα μένουν», συνήθιζε νά λέει ἡ μάνα. Μια περήφανη μάνα, πού δέν ἤθελε νά δουλέψει ἡ μορφωμένη κόρη της σέ σπίτια πλουσίων ἤ σέ ἐργοστάσια. Ἄρχισε ἐκείνη τό ράψιμο καί τά καλά τά σπίτια τῆς πρόσφεραν καί τό μεροκάματο καί τό φαΐ τή μέρα πού τίς προσκαλοῦσαν. Μάνα καί κόρη οἰκόσιτες, ἡ μιά νά ράβει κι ἡ ἄλλη νά κεντᾶ μέ χάντρες καί μαργαριτάρια ροῦχα γιά βραδιές ξεχωριστές. Ἔγιναν περιζήτητες ἀφοῦ ἡ συντροφιά τους ἦταν συνδυασμένη μέ προσφορά ἑλκυστικῶν ἀφηγήσεων, παραμυθιῶν καί ἐπαρκῶν συζητήσεων γιά τήν κοινωνική καί πολιτική ἐπικαιρότητα τῆς ἐποχῆς. Δύο ἐστέτ, πού μ’ αὐτό τόν τρόπο κύλησαν τήν πέτρα τῆς ζωῆς μέχρι πού πέθανε ἡ μάνα. Οἱ προσκλήσεις κι οἱ παραγγελιές συνεχίστηκαν, ἀλλά οἱ ὧρες τῆς δουλειᾶς, παρά τίς εὐεργετικές περιποιήσεις τῶν φίλων κυριῶν ἦταν πολλές γιά τήν κόρη, πού ἡ ἡλικία της – μεγαλοκόρη ἤδη, ὅταν ἦρθαν πρόσφυγες – δέν τήν βοηθοῦσε, ἔτσι εὐτραφής καί τελειομανής πού ἦταν. Ἑπομένως πήγαιναν πιά στό καμαράκι της, στήν πίσω αὐλή τοῦ συγγενικοῦ σπιτιοῦ, πού τῆς παραχωρήθηκε φιλάνθρωπα, ὅλες οἱ φίλες καί γνωστές γιά τήν παρέα τοῦ καφέ, πού τά μυστικά τους, μισοαστεῖα-μισοσοβαρά, διάβαζε πρῶτα στά μάτια τους κι ὕστερα στό φλυτζάνι. Ὥσπου ἔγινε γητεύτρα καί τῶν ἀγνώστων, πού συνέρρεαν, νά τούς «διαβάζει» τά μελλοντικά τους βήματα. Αὐτή, ψυχούλα μου, διάβαζε το DNA τους, ὥς τά σώψυχά τους. Ὀνομαστή πιά στήν πόλη, ἐπαγγελματίας, πού σημαίνει ἡ συντροφιά της ἦταν ἕνα μάθημα. Ἱστορίες ἀπό τόν Ἀλή πασᾶ καί τήν κυρά Φροσύνη μπλέκονταν μέ τήν ἁρπαγή τῆς Περσεφόνης ἀπό τόν Πλούτωνα. Εἶχε μάλιστα στείλει γράμμα καί στή βασίλισσα Φρειδερίκη, νά τήν περιλάβει στίς ἀπόρους δεσποινίδες γιά βοήθημα καί ἔδειχνε τό χαρτί μέ τό στέμμα καί τήν ὑπογραφή παρ’ ὅλον, πού ἡ ἀπάντηση ἦταν ἀρνητική. Ἀνέβαζε ὡστόσο ἡ ἀπαντητική ἐπιστολή τήν ὑπόληψή της στούς πελάτες της. Μιά παραμυθού ἦταν, πού περνοῦσε γιά προφήτης.
Ἡ γιαγιά μου κι ἡ μάνα μου, σάν συντοπίτισσες ἀπ’ τήν Μικρασία ἀγαποῦσαν καί καλοῦσαν συχνά τή Μαριγώ καί τή Φιλαρέτη στό σπίτι μας. Οἱ μέρες τῶν ἐπισκέψεών τους ἦταν γιά μένα θησαυρός. Ἱστορίες τοῦ Ναστραδίν Χότζα καί παραμύθια τοῦ Ἄντερσεν διασταυρώνονταν μέ ἀφηγήσεις γιά τούς ἥρωες της ΕΟΚΑ, τούς ἀγωνιστές τοῦ 1821 καί τήν ἱστορία τοῦ ἑλληνισμοῦ. Καί ὁ καημός καημός, διοχετευόταν σέ τραγούδια, στήν ἑλληνική ἤ τουρκική γλώσσα, πού τά χόρευαν κρατώντας ξύλινα κουτάλια. Τα μύχια τους τά ἀποκάλυπταν στήν τουρκική μ’ ἕνα τσιγάρο στό χέρι. Καί τί καλοντυμένες ἔφθαναν, πάντα μ’ ἕνα δωράκι, κέντημα ἤ γλυκό, καί τί γάργαρος ὁ λόγος τους!
Κι ὅταν ἡ Φιλαρέτη ἔμεινε μόνη, ἡ μάνα μου συνέχισε τίς προσκλήσεις καί τά τραπεζώματα. Ποτέ ὅμως δέ ζήτησε νά τῆς διαβάσει τό φλυτζάνι. Κι ὅταν μιά φορά ἐγώ ἐπίτηδες ἤπια καφέ μαζί τους καί γύρισα τό φλυτζάνι ἀνάποδα, ἡ μάνα μου θύμωσε. Ἡ Φιλαρέτη δέν ἔχασε τό κέφι της. Κι ὅταν ἔφυγε καί ρώτησα «Γιατί ὄχι κι ἐμεῖς νά μήν μαθαίνουμε ἀπ’ τή Φιλαρέτη γιά τά μελλούμενά μας;», ἡ μάνα μέ μύησε στήν ἐκμαίευση τῆς ἀλήθειας. «Ναί, ἀφοῦ πρώτα μέ τήν περίχαρη κουβέντα της μαθαίνει ὅλα, ὅσα θέλει, τά στολίζει μετά καί τά λέει ἀλλιῶς. Δέν τό κατάλαβες; Ψυχολογεῖ τόν καθένα καί τοῦ ἐπιστρέφει αὐτό πού θέλει νά ἀκούσει. Μήν πιστεύεις, παιδί μου. Τό ψωμί της βγάζει πουλώντας ἐλπίδες. Δέν εἶναι μάντισσα.»
Πέρασαν τά χρόνια. Πέθανε ἡ Φιλαρέτη, πού ἔτρεφε τά ὄνειρα τόσων ἀφελῶν γυναικῶν ἤ καί εὐφυῶν γυναικῶν, πού ἤθελαν τήν ξεχωριστή παρέα της καί πλήρωναν ἐν ἐπιγνώσει τους γι’ αὐτή. Γυναικῶν πού ἐπίσης ἤξεραν ὅτι ὁ καφές ἦταν ἡ ζήση της. Φτώχυνε κι ἡ δική μου ζωή μέ τό θάνατό της.
Ἕνα καλοκαίρι βρέθηκα προσκαλεσμένη στή Μυτιλήνη. Ἦρθαν οἱ γιαγιάδες, οἱ θεῖες, οἱ ξαδέλφες τῆς φίλης μου, τό συγγενολόϊ ὅλο νά μέ καλωσορίσει καί νά μέ γνωρίσει. Πασίγνωστη ἡ φιλοξενία θεῶν καί θνητῶν τοῦ ἑλληνισμοῦ. Χαρές γιά τήν κύπρια φιλοξενούμενη ἀπό το πολύπαθο νησί, πού ἦταν καί μικρασιάτισσα. Ἦρθαν κι οἱ καφέδες. Τό ἄρωμα πλημμύρισε τό δωμάτιο. Γέλια, ἐρωτήσεις καί νά, κάθε φλυτζάνι νά ἀναποδογυρίζεται μετά ἀπό ἕνα κύκλο γύρω ἀπό τόν ἑαυτό του. Καί τέλος ἡ τρομερή κουβέντα μέ κατεύθυνση τό ἄτομό μου «Πότε θά μᾶς πεῖς τόν καφέ;». «Ἐγώ;» ἀπόρησα. «Δέ γίνεται, μήν ἀρνιέσαι. Θά ξέρεις. Εἶσαι καί μικρασιάτισσα». Ἕνα εὔσημο στήν καταγωγή μου. Παρά τίς είλικρινεῖς ἀρνήσεις μου ἐνέδωσα.
Σάν ὑπνωτισμένη σέ ἀργή κίνηση πῆρα ἕνα φλυτζάνι καί τό κράτησα μέ σοβαρότητα στά δάκτυλα, περιστρέφοντάς το. Τά μάτια ὅλων στραμμένα στό πρόσωπό μου. Καί ἡ Πυθία ἐλάλησε… «Βλέπω τήν Ἀφρική μέσα στό φλυτζάνι… Κάποιος θά ἐπισκεφθεῖ τήν Ἀφρική… Φαίνεται καθαρά. Ταξίδι μακρινό τόν περιμένει». Ἕνα δυνατό καί παρατεταμένο ἄααα ἀκούστηκε ἀπό τό στόμα ὅλων. Κοιτοῦσαν ἔκθαμβοι, μιά ἐμένα, μιά τό Γιάννη τόν ξάδελφο τῆς φίλης μου.
«Ἐσύ εἶσαι, πού λές, πώς δέν ξέρεις νά διαβάζεις τόν καφέ; Ὁ Γιάννης εἶναι ἐρωτευμένος μέ μιά κοπελιά, πού ζεῖ στή Νότια Ἀφρική. Καί φεύγει μεθαύριο γιά νά τήν ἀρραβωνιαστεῖ!»
Ἔτσι βαφτίστηκα παραμυθού, κι ἀκόμα διαβάζω τίς ψυχές..